:: ประวัติป้อมพระจุลจอมเกล้า ฐานทัพเรือกรุงเทพ ป้อมพระจุลจอมเกล้า มีหน้าที่เกี่ยวกับการรักษาความปลอดภัย และการป้องกันพื้นที่ รวมทั้งการดำเนินงานเกี่ยวกับงานธุรการ การกำลังพล การยุทธการและ ข่าว การเงิน และกิจการพิเศษ ตลอดจนประสานกับหน่วยงานในพื้นที่ และ หน่วยที่เกี่ยวข้อง มีสถานที่ท่องเที่ยวในพื้นที่และดูแล ดังนี้ - สะพานชมป่าชายเลน - อุทยานประวัติศาสตร์ - เกาะผีเสื้อ - พิพิธภัณฑ์ เรือหลวงแม่กลอง - อนุสาวรีย์รัชกาลที่ 5 - ป้อมนาคราช - ป้อมปืนเสือหมอบ - ร้านอาหารท้ายเรือ

 

:: ป่าชายเลน ป้อมพระจุลจอมเกล้า ได้จัดสร้างสะพานชมป่าชายเลนขึ้นเมื่อ 24 ธ.ค. 2542 ซึ่งสะพานนี้สามารถใช้เดินชมนก ชมปู ปลาได้หลาย ๆ ชนิด ทั้งขณะที่ทะเลท่วมถึง และทั้งทะเลลดลง ตลอดจนได้พบภาพรากไม้ที่ยึดติดดินโผล่ขึ้นมาอย่างสวยงาม (ภาพหนังสือรอยอดีตที่ป้อมพระจุลจอมเกล้า) สะพานแห่งนี้ทอดยาวไปในพื้นที่ป่าชายเลนบริเวณริมเขื่อนกั้นน้ำเก่าแก่ รวมยาวประมาณ 300 เมตร มีประชาชนเข้าเยี่ยมชมทุกวัน โดยเฉพาะวันหยุดราชการจะมีผู้ไปเยี่ยมชมมากพอสมควร

 

อุทยานประวัติศาสตร์ทหารเรือป้อมพระจุลจอมเกล้า ภายหลังจากที่มีการบูรณะป้อมพระจุล และก่อสร้างพระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสร็จสิ้นลงแล้ว ได้มีประชาชนและผู้สนใจเข้าเยี่ยมชมสถานที่ และสักการะพระบรมราชานุสาวรีย์ ฯ เป็นจำนวนมาก กองทัพเรือดำเนินการพัฒนาพื้นที่บริเวณป้อมพระจุลจอมเกล้า และเร่งรัดซ่อมแซม ปรับปรุงเสือหมอบ และจัดทำพื้นแสดงวิวัฒนาการของทหารเรือไทยในการป้องกันประเทศ โดยเชิญผู้ทรงคุณวุฒิทางด้านภูมิสถาปัตย์และประวัติศาสตร์ ตลอดจนด้านการท่องเที่ยวเข้าร่วมหารือ เพื่อกำหนดแนวความคิดในการนำ อาวุธเก่าแก่มาตั้งแสดงในรูปแบบพิพิธภัณฑ์ อาวุธกลางแจ้ง บนพื้นที่ด้านหน้าพระบรมราชานุสาวรีย์ฯ โดยใช้ชื่อว่า "อุทยานประวัติศาสตร์ทหารเรือป้อมพระจุลจอมเกล้า"

 

เกาะผีเสื้อหรือป้อมผีเสื้อสมุทร เกาะผีเสื้อหรือป้อมผีเสื้อสมุทร ได้สร้างขึ้นในสมัยของรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ร.2 ใน พ.ศ. 2362 เริ่มก่อสร้างนั้น ได้ให้พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ กับเจ้าพระยาคลัง เป็นผู้อำนวยการก่อสร้าง โดยสร้างตัวป้อมผีเสื้อสมุทรมีกำแพงป้อม 2 ชั้น ต่อมาเมื่อถึงพระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ขึ้นครองราชย์ เป็นพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ร.3 และต่อมาในปี พ.ศ. 2388 พระองค์ได้ทรงมีพระราชดำริให้ปรับปรุงตัวป้อมผีเสื้อสมุทรใหม่ โดยรื้อกำแพงทางด้านนอกออก แล้วสร้างเป็นกำแพงปีกกาขยายออกทั้งสองด้าน

 

จนมาถึง พ.ศ. 2436 ในสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5 ขึ้นครองราชย์ ได้ทรงปรับปรุงตัวป้อมปืนขึ้นโดยการถอดปืนโบราณออก แล้วติดตั้งปืนใหญ่ขนาดลำกล้อง 6 นิ้ว จำนวน 3 กระบอก ซึ่งพระองค์ได้สั่งซื้อมาจาก ประเทศอังกฤษจำนวน 10 กระบอก และได้ติดตั้งที่ป้อมพระจุล จำนวน 7 กระบอก  เป็นปืนเสือหมอบกึ่งอัตโนมัติ ปัจจุบันนี้ ป้อมผีเสื้อสมุทรมีปืนขนาด 6 นิ้ว อยู่ 2 กระบอก และอีก 1 กระบอกนั้น ทางสถานีทหารเรือสัตหีบ (ปัจจุบันเป็นฐานทัพเรือสัตหีบ) ได้นำไปติดตั้งที่เกาะพระ  ในสมัยของรัชกาลที่ 5 นั้นถือว่าป้อมพระจุลและป้อมผีเสื้อสมุทรในยุคนั้นเป็นป้อมที่ทันสมัยที่สุด เพราะมีปืนใหญ่บรรจุกระสุนทางท้ายปืนและเป็นปืนกึ่งอัตโนมัติรุ่นแรกของป้อม ในปี พ.ศ. 2480 ป้อมผีเสื้อสมุทรได้สร้างอาคารใหม่เป็นคลังเก็บทุ่นระเบิดที่รับมาจากประเทศเดนมาร์ก และในปี พ.ศ. 2518 ได้เปลี่ยนมาเป็นคลังเก็บวัตถุระเบิดและดอกไม้เพลิงขึ้นอยู่กับการดูแลของกรมสรรพาวุธทหารเรือ ในปี พ.ศ. 2529 กรมสรรพาวุธทหารเรือได้โอนการดูแลให้มาอยู่กับสถานีทหารเรือกรุงเทพ (ปัจจุบันเป็นฐานทัพเรือกรุงเทพ)

 

พิพิธภัณฑ์เรือหลวงแม่กลอง  ได้ขึ้นระวางเป็นพิพิธภัณฑ์ ณ บริเวณริมน้ำปากอ่าวแม่น้ำเจ้าพระยา พื้นที่ใกล้กับพระบรมราชานุสาวรีย์รัชกาลที่ 5 อยู่ในความดูแลของป้อมพระจุลจอมเกล้า ร.ล. แม่กลองมีอายุการใช้งานของกองทัพเรือนานถึง 60 ปี จัดอยู่ในประเภทเรือสลุป สังกัดกองเรือฟริเกตที่ 1 กองเรือยุทธการ เป็นเรือรบที่เก่าแก่เป็นอันดับ 2 ของโลก ปัจจุบันกองทัพเรือจัดเป็นเรือพิพิธภัณฑ์ให้ประชาชน และหน่วยงานต่าง ๆ เข้าเยี่ยมชม โดยเฉพาะมีนักเรียน นักศึกษา เข้าเยี่ยมชมปีละหลายพันคน

 

อนุสาวรีย์รัชกาลที่ 5  นอกเหนือจากการปรับปรุงเสริมสร้างอาณาบริเวณ โดยรอบป้อมพระจุลจอมเกล้าให้กลับมามีสภาพสมบูรณ์แล้ว กองทัพเรือยังได้อนุมัติให้มีการจัดสร้าง พระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้น เพื่อเป็นราชานุสรณ์และรำลึกถึง พระมหากรุณาธิคุณที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีต่อประเทศชาติและปวงชนชาวไทยอย่างหาที่เปรียบมิได้ ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่ตรงกับ เหตุการณ์สำคัญยิ่ง 2 เหตุการณ์ คือ ประการแรกเป็นช่วงเวลาแห่งการเฉลิมพระชนพรรษาสมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินีนาถ อีกประการหนึ่งคือ เป็นปีที่ป้อมพระจุลจอมเกล้ามีอายุครบ 100 ปี จึงเป็นการสมควรอย่างยิ่งที่จะมีการจัดสร้างพระบรมราชานุสาวรีย์เพื่อให้อนุชนรุ่นต่อ ๆ ไปได้สักการบูชา

 

พระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ ป้อมพระจุลจอมเกล้านับเป็นพระบรมราชานุสาวรีย์ที่สง่างามยิ่งนัก โดยทรงฉลองพระองค์ในชุดจอมทัพเรือ อีกทั้งภูมิทัศน์โดยรอบแวดล้อมไปด้วยเหล่าแมกไม้นานาชนิดดูร่มรื่น เสริมสร้างให้พระบรมราชานุสาวรีย์มีความโดดเด่นและงดงามขึ้นอีกมิใช่น้อย และในทุก ๆ วันที่ 23 ตุลาคมของทุกปีจะมีพิธีวางพวงมาลาถวายราชสักการะโดยกองทัพเรือและหน่วยราชการอื่น ๆ ตลอดจนพ่อค้า ประชาชนทั่วไป เช่นเดียวกับพิธีวางพวงมาลาและถวายราชสักการะ ณ บริเวณพระบรมรูปทรงม้า

 

โดยในต้นปี พ.ศ. 2535 พลเรือเอกวิเชษฐ การุณยวนิช ผู้บัญชาการทหารเรือได้มีคำสั่งแต่งตั้งคณะกรรมการขึ้นคณะหนึ่ง เรียกว่า “คณะกรรมการโครงการจัดสร้างพระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว” โดยมีพลเรือโท ปรีชา สงวนเชื้อ ผู้ช่วยเสนาธิการทหารเรือ ฝ่ายยุทธบริการเป็นประธานกรรมการ เพื่อพิจารณาถึงรูปแบบตำบลที่จัดสร้าง ประสานการดำเนินงานในรายละเอียดกับส่วนราชการที่เกี่ยวข้อง และสนับสนุนโครงการของคณะกรรมการร่วมภาคเอกชน ซึ่งมี ศ.ดร.สุนทร เสถียรไทย ประธานกรรมการบริหารธนาคารแหลมทอง จำกัดในขณะนั้นเป็นประธานกรรมการอำนวยการสร้างพระบรมราชานุสาวรีย์แห่งนี้

 

พระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงฉลองพระองค์ เครื่องแบบเต็มยศจอมพลเรือสวมพระมาลา มีขนาดสูง 4.20 เมตรหรือ 2 เท่าครึ่งของพระองค์จริง ส่วนฐานของพระบรมรูปมีขนาด 935 ตารางเมตร ออกแบบโดยอาจารย์เสวต เทศน์ธรรม จากมหาวิทยาลัยศิลปากรและวิศวกรจากกองทัพเรือ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเน้นถึงความสืบเนื่องกับศิลปกรรมของป้อมพระจุลจอมเกล้า และเพื่อเป็นการอนุรักษ์เค้าโครงของสภาพแวดล้อมทางศิลปกรรมและประวัติศาสตร์ ตามแนวพระราชดำริขององค์สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารีในเรื่องการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมทั่วไป โดยใต้ฐานของพระบรมรูปได้จัดเป็นห้องโถง ไว้ภายในเพื่ออำนวยประโยชน์สำหรับกิจการต่าง ๆ ของกองทัพเรือ และจัดเป็นพิพิธภัณฑ์แสดงเรื่องราวประวัติความเป็นมาของป้อมพระจุลจอมเกล้า โดยใช้งบประมาณในการดำเนินการทั้งสิ้นประมาณ 32 ล้านบาท พร้อมกันนั้นคณะกรรมการฯ ได้กราบบังคมทูลสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีเป็นองค์ประธานประกอบพิธีวางศิลาฤกษ์พระบรมราชานุสาวรีย์รัชกาลที่ 5 เมื่อวันที่ 17 มีนาคม พ.ศ. 2535 และสมเด็จพระญาณสังวรสกลมหาสังฆปรินายกเสด็จไปทรงประกอบพิธีเท ทองหล่อพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ ป้อมพระจุลจอมเกล้า เมื่อวันที่ 11 เมษายน พ.ศ. 2535 หลังจากนั้นได้กราบบังคมทูลอัญเชิญพระบรมรูปขึ้นประทับฐานพระบรมราชานุสาวรีย์ ณ ป้อมพระจุลจอมเกล้า เมื่อวันที่ 11 สิงหาคม พ.ศ. 2535 และในเวลาต่อมาเมื่อวันที่ 19 มกราคม พ.ศ. 2536 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ก็ได้เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีมาทรง เป็นประธานในพิธีเปิดพระบรมราชานุสาวรีย์แห่งนี้

 

ป้อมนาคราช เป็นป้อมหนึ่งที่สร้างขึ้นเป็นกำแพงป้อมจะหนากว่าป้อมอื่น เพราะดินถูกน้ำทะเลเซาะ ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของโรงเรียนป้อมนาคราชสวาทยานนท์ สร้างเมื่อ พ.ศ. 2365 อยู่ฝั่งขาวของแม่น้ำเจ้าพระยา ปัจจุบันมีซากแนวกำแพงให้เห็น แนวกำแพงอยู่ตั้งแต่บริเวณโรงเรียนป้อมนาคราชสวาทยานนท์ เรื่อยมาจนถึงบริเวณบ้านพักครูและบ่อเลี้ยงปลาที่ชาวบ้านเข้ามาทำมาหากินอยู่ บ้านบางหลังสร้างอยู่ในแนวกำแพงเดิม ชาวบ้านเล่าให้ฟังว่าเคยมีการขุดพบปืนใหญ่โบราณแช่น้ำอยู่หลายกระบอก และในหน้าแล้งถ้าถางป่าออกหมดจะเห็นแนวกำแพงป้อมเป็นระยะทางหลายร้อยเมตรแต่ไม่ต่อเนื่องกัน ได้รับการดูแลจากโรงเรียน กองทัพเรือและกรมศิลปากรป้อมเป็นเครื่องเตือนใจว่า “ยามสงบ ถ้าไม่เตรียมรบให้พร้อมสรรพ เราจะพ่ายแพ้อริราชศัตรู”

 

ป้อมปืนเสือหมอบ  เป็นปืนประจำป้อมพระจุลจอมเกล้า มีลักษณะเป็นปืนหลุม ๗ หลุม ปืนแต่ละกระบอกมีขนาด 125.32 มิลลิเมตร ความกว้างปากกระบอก 152 มิลลิเมตร ลำกล้องยาว 4.864 เมตร หรือ 32 เท่าของส่วนกว้าง ปากกระบอกหนัก 5 ตัน และมีระยะยิงไกลสุด 8.046 เมตร โดยปืนมีสมรรถนะสูงทั้ง 7 กระบอกนี้ได้สั่งมาจากบริษัท เซอร์ดับบลิวจีอาร์มสตรอง จำกัด ประเทศอังกฤษ ถือเป็นปืนใหญ่บรรทุกท้ายรุ่นแรกที่มีใช้ในกองทัพเรือ

 

ร้านอาหารท้ายเรือ  จัดสร้างขึ้นโดยป้อมพระจุลจอมเกล้า ซึ่งเดิมทีบริเวณพระบรมราชานุสาวรีย์ ร.5 ไม่มีสถานที่จำหน่ายอาหารและเครื่องดื่มแต่อย่างใด ต่อมาเมื่อมีการสร้างพระบรมราชานุสวรีย์ ร.5 มีบุคคลภายนอกหน่วยเข้ามาเยี่ยมชมเป็นจำนวนมาก ดังนั้นป้อมพระจุลจอมเกล้าจึงได้จัดสร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2543 จนถึง พ.ศ. 2547 ทร.จึงได้อนุมัติให้จัดสร้างอาคารเอนกประสงค์แทน เปิดใช้เมื่อ พ.ศ. 2547 เป็นต้นมาถึงปัจจุบัน

 

     ป้อมพระจุลฯ เป็นป้อมที่ทันสมัย   และมีบทบาทสำคัญยิ่งในการปกป้องอธิปไตยของชาติ  ซึ่งเป็นที่ทำการยิงต่อสู้กับอริราชศัตรูมาแล้วครั้งหนึ่ง    เมื่อ  ร.ศ. 112 (พ.ศ. 2436)  เป็นป้อมที่จารึกอยู่ในความทรงจำของคนไทย และประวัติศาสตร์ชาติไทย  เพราะในสมัยนั้นพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5 ทรงมีพระราชปรารถว่า ประเทศอังกฤษและ ฝรั่งเศสกำลังแสวงหาเมืองขึ้นบรรดาประเทศต่างๆ ที่อยู่ติดเขตแดนไทย พระองค์จึงทรงหาวิธีป้องกันต่างๆ โดยเฉพาะในเรื่องการป้องกันทางน้ำ   ทรงเห็นว่าป้อมต่างๆ ที่เมืองสมุทรปราการ ล้วนแล้วแต่เป็นป้อมเก่าล้าสมัยและชำรุดทรุดโทรมมาก  อยู่ในสภาพที่ไม่สามารถใช้ในการป้องกันบ้านเมืองได้   จึงทรงมีพระราชโองการให้ปรับปรุงและซ่อมแซมป้อมต่างๆ ขึ้น และทรงมีพระราชกระแสรับสั่งให้จัดสร้างป้อมที่ทันสมัยขึ้นอีกแห่งหนึ่งเป็นการเร่งด่วน   โดยจ้างชาวต่างประเทศที่ชำนาญการทหารเรือเป็นที่ปรึกษาวางแผนในการปรับปรุงกิจการทหารเรือ  ในครั้งนั้นด้วย

         

ป้อมพระจุลจอมเกล้าสิ้นค่าใช้จ่ายในการก่อสร้าง  รวมทั้งปืนใหญ่ประจำป้อม  ประมาณ 800,000 บาท  หรือหนึ่งหมื่นชั่ง

 

 

  Phra Chulachomklao Fortress ป้อมพระจุลจอมเกล้า This fortress, popuarly called by the people "Pom Phra Chun" was constructed during the reign of King Rama V in the year 1893, and is located seven kilometers from Phra Samut Chedi on Suksawat Road. The Royal Thai Navy sank a French warship, invading Thai waters, by firing from this fortress. The binoculars and the ancient cannons are still kept in this fortress and a visit can be made with a permit issued by the Public Relations Section, The Royal Thai Navy.