วัดมณีชลขัณฑ์ เป็นวัดสำคัญเก่าแก่ที่นอกจากจะมีสิ่งสำคัญหลายประการแล้ว ยังเปรียบเสมือนประตูเมืองลพบุรีได้อีกด้วย  ผู้คนที่สัญจรไปมาต้องผ่านวัดนี้ หรือชาวสิงห์บุรีที่เดินทางมาลพบุรีและชาวลพบุรีเองก็ใช้เส้นทางสายนี้ในการเดินทางไปสู่จังหวัดสิงห์บุรีและอื่น ๆ  ดังนั้นจึงสามารถกล่าวได้ว่าวัดมณีชลขัณฑ์เป็นประตูเข้าสู่ตัวเมืองลพบุรีด้านตะวันตก เช่นเดียวกับที่พระราชานุสาวรีย์สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ณ วงเวียนเทพสตรี  ซึ่งชาวลพบุรีส่วนใหญ่จะเรียกว่าวงเวียนพระนารายณ์ก็ยังเป็นประตูเมืองด้านตะวันออกอีกด้วย

วัดมณีชลขันฑ์ เป็นวัดเก่าแก่หลายชั่วอายุคน ไม่ปรากฏหลักฐานแน่นอนว่าใครเป็นผู้สร้าง และสร้างเมื่อใดทราบแต่เพียงว่าแต่เดิมชื่อ วัดเกาะแก้ว และจากหลักฐานเท่าที่ปรากฏในปัจจุบัน น่าจะสันนิษฐานได้ว่าสร้างมาแต่ครั้งรัชสมัย (พ.ศ. 2199 – 2231) เดิมมีชื่อว่า วัดเกาะแก้ว เนื่องจากเป็นวัดที่ตั้งอยู่กลาง ปัจจุบันมีการตัดถนนไปถึงตัววัดจึงไม่มีลักษณะเป็นเกาะเช่นเดิม สถานที่ที่มีชื่อเสียงของวัดนี้คือ เจดีย์หลวงพ่อแสง ผู้ที่สร้างวัดนี้คือ พระยาอภัยรณฤทธิ์ โปรดฯ พระราชทานนามวัดใหม่ว่า วัดมณีชลขันฑ์ กรมศิลปากรประกาศขึ้นทะเบียนเป็น โบราณสถาน เมื่อวันที่ 2 สิงหาคม พ.ศ. 2479  นอกจากนี้ที่วัดนี้มีต้นโพธิ์ที่ทรงปลูกไว้ ปัจจุบันถูกแบ่งออกเป็น 2 ส่วน  มีโบราณสถานที่น่าสนใจคือ พระเจดีย์รูปทรงแปลกตาที่ก่อเป็นรูปเหลี่ยมสูงชะลูดขึ้นไป คล้ายกับพระเจดีย์เหลี่ยมสมัย แต่ตรงมุมมีการย่อไม้สิบสองทำเป็น 3 ชั้น มีชุ้มประตูยอดแหลมยู่ด้านข้างทั้ง 4 ด้าน เป็นวัดหลวงที่ได้รับพระบรมราชูปถัมภ์  และด้วยเหตุที่สภาพภูมิประเทศเป็นเกาะมีน้ำล้อมรอบ  เหมาะแก่การเสด็จประพาสประทับพักผ่อนพระอิริยาบถ จึงทำให้มีเจ้านายชั้นผู้ใหญ่หลายพระองค์เสด็จมาบำเพ็ญพระราชกุศล และเสด็จมาประทับพักผ่อนหลายพระองค์  พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเคยเสด็จเมื่อตอนลาผนวชก่อนขึ้นเสวยราชย์  หรือมีพระบรมวงศานุวงศ์ ได้แก่ เจ้าฟ้ากรมพระยาภานุพันธุ์วงศ์วรเดช และสมเด็จพระบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพก็เคยเสด็จถวายพระกฐิน ณ วัดนี้เช่นกัน

 

ถาวรวัตถุที่สำคัญของวัด

วัดมณีชลขัณฑ์ตั้งอยู่บนเกาะด้านเฉียงเหนือของตัวเมือง ปัจจุบันมีสะพานและถนนเชื่อมจนไม่รู้สึกว่าเป็นเกาะ  สภาพปัจจุบันถูกถมดินจนไม่เห็นร่องรอยเดิม  สิ่งที่น่าสนใจในวัดนี้ คือ พระพุทธรูปปางนาคปรกที่มีความงดงาม ต้นศรีมหาโพธิ์ พระอุโบสถ พระวิหาร  ในหน้าเทศกาลเดือนสิบสอง วัดนี้เป็นแหล่งชุมนุมของประชาชนมาแข่งเรือและกันเป็นประจำทุกปี และจุดเด่นที่สำคัญของแห่งนี้ก็คือ เจดีย์หลวงพ่อแสง  

 

  Wat Mani Chonlakhan (วัดมณีชลขัณฑ์) The monastery was originally called Wat Ko Kaeo because it was located on a small island. Interesting to see are, Chedi Luang Pho Saeng, the ubosot, the vihara and the large Buddha Image along the river.